اگر پای درددل معلولان نشسته باشید بیشتر آنان از وضع موجود در فضاهای شهری و اجتماعی همچون اداره‌ها، پارک‌ها، بانک‌ها و ورزشگاه‌ها گلایه دارند؛ گلایه‌هایی که می‌شود آنها را با مناسب‌سازی اماکن شهری برای معلولان رفع کرد.

اقداماتی که اگر صورت پذیرند می‌توانند زمینه‌ساز حضور اجتماعی بیشتر معلولان شوند. در آمارها و گزارش‌ها شهرهای مختلفی به‌عنوان بهترین شهرها برای معلولان از هر جهت معرفی شده‌اند، مثلا در اروپا شهرهای سالزبورگ و برلین جزو بهترین شهرها هستند، این دو شهر تمام موانع شهری مزاحم معلولان را حذف کرده‌اند.

یکی دیگر از ویژگی‌های شهر سالزبورگ این است که معلولان در تمام سطوح شهر ادغام شده‌اند و دولت آنها را از سایر افراد جامعه جدا نکرده است.

همچنین این دو شهر توجه ویژه‌ای به راحتی استفاده از مکان‌های عمومی برای معلولان داشته‌اند، ازجمله مکان‌های توریستی، رستوران‌ها، کلیسا و…

در کشور خودمان نیز حدود یک‌سال پیش، مدیرکل بهزیستی استان تهران از تدوین سند جامع آسیب‌های اجتماعی با همکاری استانداری خبر داد. احمد دلبری گفت: شهرداری در زمینه ارایه خدمات حمل‌ونقل به معلولان اقدامات موثری انجام داده است و ما نیز قصد داریم با تقویت انجمن‌های علمی و صنفی اقدامات ویژه‌ای را در امر مناسب‌سازی معابر جهت تردد معلولان، سالمندان و کودکان انجام دهیم.

شهردار تهران نیز چند ماه پیش در حاشیه ضیافت افطاری معلولان شهر تهران با اشاره به تقاضای معلولان برای ارایه خدمات مناسب به آنان در شهر تهران گفت: به همه معلولان حق می‌دهم چراکه خدماتی که بتواند سرویس مناسبی به آنها ارایه کند، وجود نداشته و این خدمات حتما درخور شأن آنان نیست؛ البته باید درنظر داشت که شهرداری تهران به‌عنوان مسئول مستقیم این کار به شمار نمی‌رود، بلکه دستگاه‌های ذیربط در این زمینه مسئول هستند.

قالیباف با اشاره به اقدامات و برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته به‌منظور فراهم‌سازی امکانات درمانی و حمل‌ونقل مناسب معلولان در شهر تهران اظهارکرد: اکنون مرکز حمل‌ونقل ویژه معلولان را در شهر تهران راه‌اندازی کرده‌ایم و اخیرا نیز تصمیم‌گیری شده این مرکز را در حوزه تاکسیرانی هم گسترش دهیم؛ به نحوی که مرکز تماسی راه‌اندازی خواهد شد تا تاکسی‌ها هم بتوانند به معلولان سرویس دهند.

وی افزود: در دو سه‌سال گذشته افراد دارای معلولیت ذهنی را که به‌خاطر هزینه حمل‌ونقل نمی‌توانستند به مدرسه بروند موردتوجه و مدارس استثنایی شهر تهران را تحت‌پوشش قرار دادیم.

شهردار تهران در ادامه اظهارکرد: در‌ سال ۱۳۹۵ همه پارک‌های شهر تهران به ویلچر مجهز می‌شود تا افراد دارای معلولیت بتوانند از ویلچر در پارک‌ها استفاده کنند. همچنین در هر منطقه یک پارک را به صورت کاملا استاندارد برای معلولان آماده می‌کنیم تا این افراد دسترسی راحتی داشته باشند و بتوانند از پارک‌ها استفاده کنند.

وی از توسعه ون‌های ویژه حمل‌ونقل معلولان در شهر تهران خبر داد و گفت: تا دو‌سال گذشته چنین حمل‌ونقلی برای معلولان وجود نداشت اما هم‌اکنون این سامانه می‌تواند سرویس‌ مناسبی به معلولان بدهد. همچنین ضروری است پوشش استخر و مراکز آب درمانی معلولان توسعه پیدا کند.

وعده‌هایی که مشخص نیست تا چه حد اجرایی شده‌اند و تهران چند‌سال دیگر می‌تواند به شهر دوستدار معلولان نزدیک شود. با این حال جواب به این سوال که چه شهرهایی برای معلولان و افراد دارای ناتوانی مناسب هستند و چه شهرهایی نه، ساده نیست و بستگی به عوامل مختلفی دارد.

از این رو ممکن است شهری برای افراد دارای معلولیت جسمی مناسب باشد اما برای افرادی نابینا یا کم‌بینا نه یا بالعکس ممکن است شهری برای نابینایان مناسب باشد و برای دیگر معلولان اصلا مناسب نباشد. در نتیجه نوع معلولیت در انتخاب شهرهای دوستدار معلولان بسیار اهمیت دارد.

براساس گزارشی که هر ساله در آمریکا تحت‌عنوان «بهترین و بدترین شهرها برای افراد دارای معلولیت» منتشر می‌شود، در‌ سال ٢٠١۶ به ترتیب شهرهای اورلند پارک، سکاتزدیل، لینکلن، گیلبرت و پئوریا؛ رتبه نخست تا پنجم را به‌عنوان بهترین شهرها برای افراد دارای معلولیت کسب کرده‌اند، در این آمار شاخص‌های مختلفی مدنظر قرار گرفته است، مثل تعداد سرانه پزشکان به تعداد افراد معلولان یا میزان دسترسی معلولان به پارک‌ها.

اما براساس گزارش دیگری که شهرهای مناسب برای نابینایان را مشخص کرده است شهر‌های برکلی، کالامازو، نیویورک، لاکراس و لوئیزویل؛ پنج شهر نخست مناسب برای نابینایان معرفی شده‌اند.

در این گزارش معیارهایی مانند وضع پیاده‌روها، در دسترس بودن حمل‌ونقل عمومی، هزینه‌های زندگی و در دسترس بودن شغل برای افراد با توانایی‌های مختلف درنظر گرفته شده است. جالب آن‌که شهر نیویورک که در گزارش دوم جزو پنج شهر مناسب برای نابینایان معرفی شده، در گزارش «بهترین و بدترین شهرها برای افراد دارای معلولیت» در جایگاه ١٣۵ قرار گرفته است.

به‌طور مشابه در کشور اسپانیا مالاگا بهترین شهر برای ناشنوایان معرفی شده یا بارسلونا بهترین شهر برای افراد دارای معلولیت‌های جسمی است، به این دلیل که بارسلونا جزو نخستین شهرهایی است که در ‌سال ١٩٧٧ اقدام به نصب رمپ‌های مخصوص معلولان در پیاده‌روها کرد و از اواسط دهه ٩٠ اتوبوس‌ها و متروهای اکثر شهرهای اسپانیا مجهز به سطوح شیب‌دار مخصوص ویلچر و بالابر ویلچر شده‌اند. همچنین در اسپانیا شهرهای بیلبائو، گرانادا، مادرید، مالاگا، مورسیا، اوویدو، پامپلونا، وایادولید و ساراگوسا؛ مناسب برای نابینایان معرفی شده‌اند.

مقایسه این گزارش‌ها و آمارها به خوبی نشان می‌دهد مناسب‌سازی فضای شهری تا چه حد نیاز به تخصص دارد و اگر بخواهیم شهری را برای همه افراد دارای معلولیت بهسازی کنیم، باید نیازهای همه آنها را درنظر بگیریم.

از طرف دیگر مناسب‌سازی فضای شهری برای تردد بیشتر معلولان در شهر همه ماجرا نیست.

استانداردهای جهانی برای شهرهای دوستدار معلولان تنها به رفع موانع شهری خلاصه نمی‌شود، معلولان نیاز به قوانین حمایتی بیشتر و خاص‌تری دارند، قوانینی مثل دسترسی به مراقبت‌های پزشکی، بیمه‌ها، سیستم‌های حمایتی و… باز هم باید توجه داشت که ممکن است فردی نابینا نیاز به هیچ حمایتی نداشته باشد و بتواند به راحتی و بدون هیچ حمایت خارجی زندگی کند و از طرف دیگر فردی نیاز به مراقبت و نگهداری ٢۴ ساعته داشته باشد.

شهرهای مناسب برای معلولان باید به تمام نیازهای معلولان توجه داشته باشند و نمی‌توان تنها با مناسب‌سازی بخشی از فضای شهری ادعا کرد شهری دوستدار معلولان است.

به همین دلیل یافتن شهری که به‌طور کامل دوستدار معلولان باشد، سخت است، چراکه معیارها و شاخص‌ها در لیست‌ها مختلف است و یکسان نیست و بر سر این شاخص‌ها نیز بحث است. از طرف دیگر زمانی که عنوان دوستدار معلولان را بر شهری می‌گذارند، عموما تنها معلولان جسمی را در نظر می‌گیرند و از دیگر معلولان و کسانی که دارای اختلالات خاص هستند، غافل می‌شوند.

شاخص‌های شهر دوستدار معلولان

در گزارش‌ها و آمارها عموما به معیارهای یک شهر دوستدار معلولان اشاره‌ای نشده است یا اگر شده معیارها مختص به معلولان جسمی و حرکتی است، به همین دلیل تنها برای آشنایی با این ملاک‌ها و شاخص‌ها به یک مورد از آنها اشاره می‌شود.

هرساله در گزارش «بهترین و بدترین شهرها برای افراد دارای معلولیت» که توسط سایت WalletHub منتشر می‌شود، ٢۵شاخص مدنظر قرار می‌گیرد که در سه گروه کلی تقسیم‌بندی می‌شوند:

١. مسائل اقتصادی ٢. کیفیت زندگی ٣. مراقبت‌های پزشکی.

٢۵شاخص مورد بررسی WalletHub به شرح زیر است:

الف- مسائل اقتصادی

١. استطاعت مالی برای خرید مسکن

٢. هزینه زندگی

٣. نرخ اشتغال معلولان

۴.‌درصد معلولان زیر خط فقر

۵. هزینه سالانه خدماتی که در منزل به معلولان ارایه می‌شود

۶. میانگین درآمد افراد معلول

ب- کیفیت زندگی

١.‌ درصد معلولانی که در منطقه زندگی می‌کنند

٢. تعداد معلمان ویژه برای معلولان به‌ازای هر هزار دانش‌آموز معلول

٣. تعداد رستوران‌هایی که مناسب افراد با صندلی چرخ‌دار هستند به ازای هر هزار نفر

۴. تعداد رمپ‌های مخصوص صندلی چرخ‌دار در پیاده‌روها

۵. تعداد وسایل نقلیه عمومی دارای بالابر صندلی چرخ‌دار

۶.‌ درصد جمعیت معلولی که به پارک دسترسی دارند

٧. مسیرهایی که می‌توان در آن پیاده‌روی کرد

٨. میزاد اثربخشی برنامه‌های درمانی دولت

٩. تعداد فارغ‌التحصیلان دارای معلولیت

١٠. تعداد ساختمان‌هایی که در ‌سال ٢٠٠٠ یا بعد از آن ساخته شده‌اند

١١. آب‌وهوای منطقه

ج- مراقبت‌های پزشکی

١. هزینه ویزیت دکتر

٢. میانگین هزینه بیمه به‌ازای هر شخص

٣. سرانه تعداد پزشکان خانواده و عمومی

۴. کیفیت پزشکان منطقه (با استناد به رتبه‌بندی خود سایت)

۵. کیفیت پرستاران منطقه (با استناد به رتبه‌بندی خود سایت)

۶. کیفیت بیمارستان‌های عمومی

٧. سرانه بیمارستان‌ها

٨. ‌درصد افراد بیمه‌نشده

برلین، آلمان

همان‌طور که پیشتر اشاره شد برلین جزو بهترین شهرها برای افراد دارای معلولیت است. این شهر در سال‌های اخیر سیاست‌های مناسبی را برای تبدیل شهر به مکانی برای دسترسی همه افراد و بدون مانع پیش گرفته است.

در ‌سال ٢٠١٣ این شهر موفق به کسب جایزه دسترسی شهری از اتحادیه اروپا شد، همچنین برلین به‌خاطر ایجاد یک محیط بدون مانع و سیستم حمل‌ونقل عمومی با دسترسی بسیار آسان، مورد ستایش قرار گرفته است. در این شهر معلولان اکثر قریب به اتفاق به مکان‌های عمومی ازجمله تئاترها و موزه‌ها به راحتی دسترسی دارند، همچنین رستوران‌ها و کافه‌ها در سراسر شهر برای معلولان بهسازی شده‌اند.

دنور، کلرادو، ایالات‌متحده آمریکا

برخلاف کوه‌های راکی که در کلرادو واقع شده‌اند، دنور منطقه‌ای نسبتا صاف است. درواقع این شهر یکی از بهترین شهرهای آمریکا برای رفت‌وآمد با ویلچر است. این شهر هر ساله طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های تفریحی و فرهنگی را برای افراد معلول برگزار می‌کند.

سیستم حمل‌ونقل عمومی دنور نیز مثال‌زدنی است و خدمات خاصی را برای سوار و پیاده‌شدن معلولان ارایه می‌دهد، به‌طوری که هر فردی با هر نقص فیزیکی می‌تواند به‌راحتی از این وسایل برای رفت‌وآمد استفاده کند. بسیاری از موزه‌های این شهر نیز برای معلولان بهسازی شده‌اند و تورهای مخصوص ناشنوایان نیز درنظر گرفته شده است.

گدنیا، لهستان

اگرچه ممکن است قرار گرفتن یک شهر تاریخی مثل گدنیا در این لیست تعجب‌آور باشد اما این شهر یکی از شهرهایی است که سیستم حمل‌ونقل عمومی‌اش مناسب همه افراد است. تقریبا تمام اتوبوس‌هایی که در سطح این شهر تردد می‌کنند دارای سطح شیب‌دار و بالابر برای معلولان هستند.

گدنیا همچنین دارای یک سیستم اطلاعات منحصربه‌فرد شامل علایم راهنمایی بریل برای نابینایان است، در ضمن در سراسر شهر پارکینگ‌های مخصوص معلولان تعبیه شده است. رستوران‌ها و موزه‌های این شهر نیز برای معلولان بهسازی شده‌اند.

میلان، ایتالیا

میلان در‌ سال ٢٠١۶ برنده جایزه دسترسی شهری در اروپا شده است. میلان شهری است که برای هیچ‌کس خسته‌کننده نیست و افراد با توانایی‌های مختلف می‌توانند به راحتی در شهر تردد کنند. این شهر با این‌که شهری تاریخی به حساب می‌آید، اکثر موانع شهری را برای دسترسی راحت‌تر معلولان حذف و سیستم حمل‌ونقلش را بهسازی کرده است. میلان جزو شهرهایی است که متعهد شده در مسیر توسعه تمام شهروندانش را مشارکت دهد.

سیاتل، واشنگتن، ایالات متحده آمریکا

این شهر بارانی در سواحل غربی آمریکا در رتبه‌بندی‌ها جزو ۵کشور برتر دوستدار معلولان است. سیستم حمل‌ونقل عمومی سیاتل نزدیک به ۴٠‌سال است که بهسازی شده، همچنین افرادی که از صندلی چرخدار استفاده می‌کنند، هزینه کمتری را برای استفاده از حمل‌ونقل عمومی پرداخت می‌کنند.

در سطح شهر سیاتل مینی‌بوس‌هایی تعبیه شده که افراد معلول را بدون محدودیت جابه‌جا می‌کنند. از طرف دیگر برنامه‌هایی مانند آسیب‌های نخاعی در دانشگاه واشینگتن و برنامه‌های اشتغال در مایکروسافت و بوئینگ کیفیت زندگی معلولان در سیاتل را بسیار بالا برده است.

روزنامه شهروند – رضا مهریزی